آیا ما میتوانیم با شاخص های خاص و استاندارد میزان سعادت و خشنودی خود را اندازه گیری کنیم؟ و مهمتر اینکه نقش ورزش و تمرین بدنی در  احساس سعادت چیست؟ آیا میتوان ادعا کرد که کسی که در فعالیت های ورزشی شرکت میکند از زندگی خود راضی تراست؟

این ها مباحثی است که در این مقاله با هم از نظر علم روانشناسی مثبت ورزش و تمرین  مرور میکنیم.

در ابتداء لازم است با اصطلاح کیفیت زندگی (در انگلیسی کوالیتی آف لایف  ) آشنا شویم. اصطلاح کیفیت زندگی، برای ارزیابی نیک‌بود [۱] (در انگلیسی ول بیینگ)  عمومی افراد و جوامع استفاده می‌شود. این اصطلاح در طیف وسیعی از زمینه‌ها، از جمله حوزه‌های توسعه بین‌الملل، بهداشت، و سیاست مورد استفاده قرار می‌گیرد. کیفیت زندگی نباید با مفهوم استاندارد زندگی که عمدتاً بر درآمد استوار است، اشتباه گرفته شود. در عوض، شاخص‌های استاندارد کیفیت زندگی نه‌تنها شامل ثروت و استخدام هستند، بلکه شامل محیط زیست، سلامت جسمی و روانی، تحصیلات، تفریح و اوقات فراغت و تعلق اجتماعی نیز می‌شوند. توجه به این نکته مهم در تئوری سعادت لازم است که بهترین روش ارزیابی سعادت استفاده از ابزارهای استاندارد کیفیت زندگی و نیک بودی میباشد یعنی به عبارت دیگر فارغ از لبخند ها ویا بالعکس  تظاهرات ناخشنودی که در چهره هر نفر نمایان است  اگر انسان امروزی از شاخص های کیفیت زندگی بهره مند باشد امکان خوشنودی وی و دسترسی وی  به آنچه در فلسفه سیاسی و دین و جامعه شناسی به سعادت دنیوی و درعلم روانشناسی مثبت به شادی و شادکامی در زندگی  تبلیغ میشود  بیشتر میباشد.

کیفیت زندگی چیست؟

، کیفیت زندگی به نوعی بیانگر وضعیت افراد ساکن در یک کشور یا منطقه می‌باشد. نظریات اولیه مربوط به کیفیت زندگی، بیشتر بر نگرانی‌ها و اولویت‌های فردی تاکید داشتند؛ اما در سال‌های اخیر مباحث نظری، از فرد محوری به سمت نگرانی‌های اجتماعی نظیر امنیت، دموکراسی. آزادی، گستردگی کیفیت زندگی و ساختار و کیفیت روابط اجتماعی افراد در جامعه تغییر یافته است [

۲] به طور کلی می‌توان کیفیت زندگی را با استفاده از شاخص‌های ذهنی و عینی محاسبه نمود. شاخص‌های ذهنی، منعکس کننده بازتاب های ارزیابی ذهنی افراد از زندگی  فردی و اجتماعی ایشان می‌باشند. این ارزیابی با استفاده از اطلاعات افراد که وضعیت رفاهی خود را از طریق پرسشنامه‌های مختلف و یا سرشماری‌ها، اظهار نموده‌اند، به دست می‌آید. چنین شاخص‌هایی، نشان دهنده شرایط کلی زندگی افراد و نحوه نگرش آنها به این شرایط بوده و با جمع‌آوری و تحلیل آماری این شاخص‌ها، می‌توان به ارزش‌های طبقات مختلف اجتماعی پی برد. محاسبات عینی کیفیت زندگی، بر پایه متغیرهای قابل لمس بنیان نهاده می‌شوند. این متغیرها به صورت معمول توسط نهادهای رسمی جمع‌آوری و منتشر می‌شود. شاخص های اقتصادی، بهداشت، آموزش، آلودگی شهری و سایر اطلاعات کلی، نمونه‌هایی از اینگونه اطلاعات هستند. هدف روش عینی، بررسی وضعیت جامعه در حالت‌های کلی مانند اقتصاد کلان، وضعیت کلی جامعه و شاخص‌های مربوط به نفوس می‌باشد. [۳] طبق روش محاسبه عینی، کیفیت زندگی ممکن است به صورت رابطه متقابل میان چهار مشخصه اساسی فعالیت‌های انسان تعریف گردد؛ این چهار مشخصه عبارتند از کیفیت جمعیت، رفاه مادی، کیفیت نظام اجتماعی و کیفیت اکوسیستم و محیط زیست. [۴]

سازمان بهداشت جهانی پرسشنامه استانداردی را تدوین نموده است که میزان کیفیت زندگی در کشورهای جهان را بدست میدهد و خوشبختانه این پرسشنامه توسط پژوهشگران ایرانی استدارد و بومی سازی شده است. جهت آشنایی خوانندگان این مقاله گزارش پیوست که نشاندهنده میزان کیفیت زندگی در هر یک از استان های کشور ایران میباشد حضورتان ارایه میشود.

در حالی که کیفیت زندگی از دیرباز هدف سیاست‌گذاری‌های صریح یا ضمنی سیاستگزاران ملی در کشورهای مختلف و فارغ از رژیم سیاسی حاکم بر آن ها که هر یک مدعی خلق بهزیستی عمومی برای شهروندان خود  بوده اند، تعریف  شاخص ها و اندازه‌گیری مناسب آن امری دشوار بوده است. شاخص‌های متنوع «عینی» و «ذهنی» در سراسر دنیا حاصل طیفشاخص ها و مقیاس‌ها، و معیارهای مختلفی  بوده است که با ارزیابی این موارد و بررسی   نظرسنجی‌های تعیین کننده  نیک‌بود و سبک زندگی  مردم هر کشور میزان شادکامی فردی و خشنودی از زندگی و احساس  سعادت مردم یک کشور از حکومت سیاسی آن ها  معلوم میگردد.

البته در چند سال اخیر عملکرد گرایان علم روانشناسی مثبت ورزشی به بررسی تحلیلی عوامل انگیزشی موثر در افزایش مشارکت در فعالیت های تفریحی - ورزشی برای ارتقاء سطح موضوع شناسی نیک بود (subjective well-being) و شناسایی نوع فغالیت ورزشی جذاب برای جامعه و همچنین در مبحث انگیزه فعالیت ورزشی به تحلیل وشناسایی  عواملی که منجر به مشارکت مردم و یا عدم مشارکت مردم یک جامعه در انواع مختلف  فعالیت های بدنی و  ورزشی میشود و نهایتا  علم   روانشناسی  مثبت (روانشناسی شادی انسانی) به بررسی عواملی که باعث کاهش یا افزایش شادی و نشاط مردم در یک جامعه میشود  برای ارتقاء سطح رضایت از زندگی و احساس سغادت انسان ها  همت گماشته است.      .

   Health Related Quality of Life (HRQOL)  in Sport Psychology

رت اوکلند در کتاب دانشنامه روانشناسی ورزش و تمرین  ۲۰۱۴ – صفحه ۵۷۱ به پژوهش های علم روانشناسی ورزش در مبحث کیفیت زندگی اشاره میکند و بر اساس پژوهش هایی که توسط برگر و توبار (۲۰۰۷) تحت عنوان نقش  فعایت ورزشی در بهبود  کیفیت زندگی  ارایه شده است چنین مینویسد که  در اختیار داشتن کیفیت زندگی به منزله داشتن چتری است که انسان با آن   با تمام عوامل تخریب کننده رضایت از زندگی از خود مقابله میکند.

بر اساس دستاوردهای علمی و پژوهشی منعکس در این کتاب  کسانی که در ارزیابی های شخصی خود کیفیت زندگی بالایی برای خود اعلام داشتند به میزان بالاتری نسبت به متوسط جامعه در فعالیت های ورزشی مشارکت میکردند و بالعکس کسانی که از نظر کیفیت زندگی و میزان رضایت از زندگی خود در ارزیابی های مبتنی بر پرسشنامه های  خود اظهاری رتبه پایینی کسب کرده بودند به میزان کمتری نسبت به متوسط جامعه در فعالیت های ورزشی شرکت میکردند. - فوچت ب س (۲۰۱۲) در مقاله تمرین ورزشی و عوامل مرتبط با سلامت کیفیت زندگی. -

Focht . B.C (۲۰۱۲) Exercise and Health Related Quality of Life in E. O. Acevedo (Ed.) The hand Book of exercise Psychology (pp.۹۷-۱۱۶) New York : Oxford University Press.

بر اساس  پژوهش های انجام پذیرفته  نشان میدهد که میزان شادکامی و رضایت از زندگی بیماران مبتلا به بیماری ام اس که در فعلیت های ورزشی شرکت میکردند نسبت به بیماران مبتلا به این بیماری که فعالیت ورزشی نداشتند به طرز معنا داری بیشتر بوده است. همچنین این افراد شکایت کمتری از درد های جسمی خود اظهار میکردند. موتل آر. دبلیو. (۲۰۱۰)

Motl .R .W (۲۰۱۰) Physical Activity disability and quality of life in older adults .Physical Medicine and rehabilitation clinics of north America . ۲۱ . ۲۹۹-۳۰۸

 در همین مقالات اشاره شده است که میزان خود کارآمدی و کیفیت زندگی و شادکامی و احساس رضایت از زندگی  افرادی که ورزش میکنند بسیار بالاتر از افرادی که ورزش نمیکنند میباشد.

بطور کلی به نظر میرسد ارتباط مستقیم  تعاملی بین مشارکت در فعالیت های ورزشی و سطح رضایت از زندگی و احساس سعادت دنیوی بر اساس شاخص های استاندارد کیفیت زندگی افراد بشر در قرن حاضر  وجود دارد. هر چه انسان ها زمان بیشتری از زندگی خود را به فعالیت ورزشی خصوصا در ورزش های گروهی اختصاص بدهند از میزان بیشتری از احساس سعادت دنیوی و شادکامی و بهروزی فردی و اجتماعی برخوردارند. برای اینکه متوجه شوید فردی سعادتمند است یا خیر کافی است از وی بپرسید روزانه چقدر از وقت خود را به ورزش اختصاص میدهد؟ آیا ورزش های گروهی و حتی تماشای یک مسابقعه ورزشی  را دوست داری؟   آیا هر هفته چند بار با دوستان خود به یک فعالیت ورزشی گروهی مثل والیبال یا فوتبال میپردازی؟ آیا با دوستان خود برای تماشای مسابقات تیم ورزشی مورد علاقه خود به استادیوم میروی؟ توجه کنید که حتی اگر بطور مرتب برای ورزش و شرکت کردن در برنامه آمادگی جسمانی و فعالیت بدنی  وقت اختصاص نمیدهید حتی صرف هواداری شما از یک تیم فوتبال یا  تشویق و حمایت و هواداری شما از تیم های یک ورزش دیگر و پیگیری اخبار ورزشی تیم محبوب یا تیم های ملی توسط شما و یا جانبداری و کری خواندن با هواداران تیم رقیب  نشاندهنده برون گرایی و تعامل مثبت اجتماعی شما میباشد که این مهم نیز یکی از شاخص های شادکامی و خشنودی و رضایت از زندگی است.

ورزش کردن و خصوصا مشارکت در  ورزش های گروهی و شرکت در برنامه های تفریحی ورزشی از عوامل بسیار موثر در برقراری سلامت جسمی و روانی و از مهمترین عوامل موثر در شادکامی فردی و  بهزیستی اجتماعی  و افزایش دهنده احساس رضایت از زندگی  و در یک کلام موثر برای سعادت انسانی درکلیه جوامع  قرن حاضر است.  

پوربه دانشور/ دبیر کمیته روانشناسی هیات پزشکی ورزشی اصفهان